Interview door Ischa
Meyer, in het Vrije Volk, 26 maart 1968
De lange, magere vrouw in het zwart blijft halverwege de trap
staan, kijkt met bijziende ogen over de hal van het hotel. Een
spichtig gezicht dat niet op welke foto, welke afbeelding op
een platenhoes dan ook lijkt. Toch is zij het: Barbara. Maar
wie is ze?
Allereerst een stem, een voix grise, een trieste stem die
tegen de mistige achtergrond van een onbekend verleden
haar liedjes zingt.
Il pleut sur Nantes
Donne moi la main
Le ciel de Nantes
Rends mon cœur chagrin
Het regent in Nantes.
Geef me je hand.
De hemel over Nantes
Maakt me zo triest
Een stem die nog niet zo lang geleden slechts klonk in de
exclusieve beschutting van het kleine cabaret "l'Ecluse", aan
de oever van de Seine maar plotseling overal werd gehoord.
Haar platen eigenlijk alleen voor fijnproevers, werden enorm
verkocht en Barbara trad op in Bobino en Olympia, walhalla's
van het hedenhaagse chanson.
Een lange spichtige vrouw, nerveus achter een piano, twee of
drie van de beste Franse begeleiders; het geluid van een bas,
een accordeon, een saxofoon en weer die stem die het gezicht
mooi maakt, die vrouw onbereikbaar.
Maar misschien toch een klein beetje herkenbaar in het kleine
nauwelijks op een biografie lijkende pamfletje dat haar
platenmaatschappij liet stencilen toen ze die zonnige morgen
naar Amsterdam kwam om er op het Grand Gala Du Disque op te
treden.
-Barbara leeft voor haar chansons.
Het chanson is voor haar HET middel om met de mensen in
contact te komen. "Het chanson is een gesprek" zegt ze,
"een dialoog waarbij de partners rustig kunnen gaan zitten".
-Op het toneel zit zij dan ook aan de vleugel die altijd van
hetzelfde type moet zijn en op dezelfde wijze moet worden
afgesteld, dat is contractueel vastgelegd.
Meer dan 15 jaar brengt ze nu haar kunst, waarbij haar zelf
geschreven repertoire de basis is. Intellectualisme en ivoren
torens verwerpt ze. “Zingen is ademen voor mij. Ik kan niet
anders dan zingen. Wie kan zonder ademen?”
-Wat wil ze bereiken? Ze zegt: “altijd zingen... een publiek
genoegen schenken...emoties en vreugde oproepen...”
-Hoe componeert ze? “Daar geef ik me zelden rekenschap van.
Laten we zeggen: het gaat op emoties. Ik ben niet in staat om
op bestelling te schrijven. Ik geloof dat ik altijd
tegelijkertijd de woorden en de muziek hoor van het chanson
dat geboren gaat worden...”
-Wat zijn haar fouten? Trots autoritair optreden...
verschrikkelijk... Maar zoiets moet men vragen aan de mensen
die mij kennen... ”
Haar verleden is onduidelijk. Is ze getrouwd geweest? Heeft ze
een kind verloren? Al haar chansons zijn autobiografisch,
lijkt het, maar er wordt zoveel in verzwegen, de woorden
duiden emotie’s aan die iedereen kan meevoelen, zonder te
begrijpen,zonder te verstaan.
“Ik bewonder u”, zeg ik
die morgen in het hotel tegen haar, “ik zou graag met u willen
praten”. Maar enige hoop heb ik niet. Ze heeft een meisje bij
zich dat steeds een beetje nors voor zich uit kijkt. En een
man die haar beschermer lijkt. Dan spreidt ze haar armen wijd
uit en zegt: “Mais bien sûr, natuurlijk, quand vous voulez,
wanneer u ook maar wilt. Hier? Nu?”
Ik zeg dat ik haar het liefst spreek in een rustige omgeving.
We maken een afspraak voor die middag. “Quand vous voulez,
comme vous voulez”, herhaalt ze. Die middag is ze er niet op
de afgesproken plaats. “Grillig als ze is”, grijnst de een
official van het RAI gebouw waar ik haar zou ontmoeten. Terug
naar het hotel. Daar zit ze, maakt nerveus excuses, het meisje
en de man maken grapjes. “Vraag maar, vraag maar”, zegt ze.
“Ik zal overal op antwoorden”. Lach-orkanen van haar
begeleiders, die geamuseerd toekijken.
Uw chansons zijn autobiografisch, allemaal?
Ja. Allemaal. Alle schilders, alle schrijvers, creëren vanuit
zichzelf. Dat is niks bijzonders. Ja, in Nantes beschrijf ik
de dood van mijn vader. Zo is het gebeurd, ik heb hem tussen
de rozen gelegd. M’n vader, m’n vader. Dat is triest. Maar het
is ook niet leuk als je vader doodgaat. Dat is niet
quelquechose de rigolo, n’est-ce pas? Dat moment leg ik vast.
Ik was nooit in Nantes geweest, ik zal er nooit meer komen.
U herinnert zich niets van een verleden?
...ik heb geen herinneringen zoals: dat was ik, dat meisje op
de wip, dat kind dat speelde...Nee, dat wil ik me niet
herinneren...
J’ai le souvenir d’une nuit
une nuit de mon enfance
tout paraît a celle-ci
une longue nuit de silence…
moi qui ne souviens jamais…
…ik herinner me een nacht
een nacht uit mijn jeugd
alles lijkt nu op die nacht...
ik, die me nooit iets herinner...
Al het heden maakt mijn chansons, het verleden maakt me tot
wat ik nu ben, maakt mijn chansons.
Wanneer hebt u voor het eerst een chanson gemaakt?
In 1959. Plotseling. Zomaar. Dat liedje ga ik vanavond zingen.
“Dis, quand reviendras-tu...?”
Zeg me, wanneer kom je terug...
Dis, quand reviendras-tu
Voilà, combien de jours, voilà combien de nuits,
Voila combien de temps que tu es reparti
Tu m’as dit cette fois c’est le dernier voyage…
Pour nos cœurs déchirés c’est le dernier naufrage…
Zoveel dagen, zoveel nachten,
zo lang geleden ben je teruggekomen
Je hebt me gezegd : ditmaal is het de laatste reis
Voor onze verscheurde harten is dit de laatste schipbreuk...
Ze zwijgt. Maakt nerveus grapjes met de man en het meisje.
Excuseert zich.
U bent somber, al uw chansons zijn chansons grises...
Het is ook allemaal zo leuk niet. Maar als je bij me thuis
komt, dan kom je in een fleurig licht huis. Zonder zwarte
vogels... ik woon gezellig. Geen zwarte vogels, geen kraaien,
alleen maar twee zwarte piano’s.
Wie is de man die bij u is, wie is het meisje?
Ze lachen nu alledrie. Barbara pakt mijn blok af. Zegt “Ssssjjjt”.
Schrijft een tijdje, geeft me het blok terug. Er staat
letterlijk :
“Die meneer naast me is Charley Marouani, de grote impresario
(van Brel, van Adamo, van Hugues Auffrey), t’is een geweldige
man. Marie, die naast je zit is mijn secretaresse, een
bijzonder wezen, die me op mijn tournees begeleidt. Slechts
door haar kan ik zingen. Het publiek is mijn leven, mijn
tweede adem. Ik heb niets te zeggen. Ma seule vérité est sur
scène, mijn enige waarheid is op het toneel. Waar het om gaat
is de liefde, de toekomst. Kunnen ontvangen en geven. Mijn vak
is mijn godsdienst. Zingen is de waarheid vangen. Brel is de
beste, meest complete zanger van het Parijse Spectacle. Ik
bedank u voor uw komst, ik wens u het beste, ik ben een stom
mens, maar ik ben zo moe. Ik vraag u excuus. Barbara”.
Toch vraag ik haar nog wat.
Het succes, wat is dat, Barbara?
“Het succes bestaat niet, het is er op een gegeven moment, als
je zingt. Eén moment. Dan is het weg. Je weet niet of het
terug komt. Ik hecht er geen belang aan of het terug komt. Wel
op het moment dat het er is.
Ik vraag: Het moment is belangrijk voor u. Waarom? Waarom
spelen het heden en het verleden geen rol zoals bij alle
mensen, eigenlijk? Barbara : “C’est la fatalité, c’est comme
ça”.
Het is het lot, dat is het.
Nog een vraag, als het mag. Wat is uw liefste chanson, votre
chanson préferée?
Ze grijpt het blok weer uit mijn hand en schrijft:
“Mijn mooiste chanson vind ik Ma plus belle histoire d’amour
c’est vous, mijn mooiste liefdesgeschiedenis bent u.” Waarom?
“Omdat u het bent, omdat het chanson door u bestaat, omdat ik
slechts u ben”. Ben ik dat? Welnee, lacht ze nu, u dat is het
publiek, dat bent u ook, bien sûr.
“Is ze altijd zo onder interviews” vraag ik aan het meisje
Marie. Die lacht even haar norsheid weg en zegt: “Ze is altijd
weer anders, zo is ze”. En Barbara vraagt of ik haar die avond
wil afhalen voor de voorstelling.
Die avond komt ze weer de trap van het hotel af. In smoking
met een grote zonnebril op. Een sinistere verschijning vind
ik. Un peu Garbo, een tikje Garbo. Ze zegt: “Ik vind het
heerlijk dat u toch gekomen bent, maar laat me in godsnaam met
rust. Zeg niet, vraag niets”.
Ik wacht voor haar kleedkamer, ze komt naar buiten, geeft me
twee platen. Verdwijnt weer snel.
Het Gala begint, Barbara laat zich nog steeds niet zien. Ik
praat met haar beroemde begeleider Michel Gaudry. Hij zegt:
“Haar chansons zijn moeilijk te begeleiden, ze zijn precieus,
ze zijn precies, ze zijn prachtig. Het is een geweldig mens”.
Dan staat ze plotseling in de gang, verwelkomt haar drie
begeleiders, alledrie in smoking, met witte coltrui, net als
zij. Ze voeren gevierlijk een malle tap-dance uit. Dan treedt
ze op. Ik volg haar op de monitor, ergens in het grote, kille
gebouw. Haar gezicht is nu weer anders, ze zingt, ze bestaat
op dat ene moment alleen uit stem, uit flarden tekst...
Dis, quand reviendras-tu...
Zeg me wanneer je terug komt...
Weet je het ? Zeg het me...
De tijd gaat voorbij,
De tijd komt niet terug
Alle tijd gaat voorbij
Die komt niet terug
Dan is ze er weer. Op. We lopen naar het hotel, zeg geeft me
haar grote bos bloemen, wil niets zeggen. In de hall van het
hotel loopt een nerveuze fotograaf om haar heen, flitst tien
twaalf keer. Ik vraag, gehurkt voor de stoel waarop ze poseert
( “deze kant van mijn gezicht mag niet op de foto”):
Hoe lang doet u over een chanson, in hoeveel tijd maakt u er
één?
Barbara: “Dat hangt er van af, over Dis, quand reviendras-tu
heb ik zeven maanden gedaan. Niemand mag het zien voor het af
is. Ik schaam me voor mijn fouten...
U bent bang voor het leven?
Ja. Alles kan je gebeuren. Iedereen kan dood gaan.
U heeft toch veel vrienden?
Ja. Maar je kunt zo alleen zijn. Het leven is een chaos. Een
jungle.
Hoe ontstaat een chanson?
Door een emotie, alleen maar door een emotie.
Nu wil ze echt niets meer zeggen.
We gaan eten. Aan het water waarover een lantaarn vreemd licht
spreidt. “Oh”, roept de vedette, “net een konijn van licht in
het water”.
Marouani, de impresario, vertelt over variété-nummers. Barbara
zegt; “Het mooiste was wel de jongleur met het trieste gezicht
die niets in zijn handen had...of de dresseur met de hond die
niets wilde doen. “On ne peut rien pour personne, la vie est
un jungle, c’est un combat eternel, men kan niets voor iemand
doen, het leven is een jungle, een strijd die altijd duurt…”
heeft ze gezegd. Nu zit ze doodmoe een beetje te eten.
Marie zegt: “Er heeft een onbekende gebeld, een man met een
Italiaans accent, die je met alle geweld wilde spreken”. Ze
imiteert de stem van de man. We lachen. “Ik ken hem niet”,
zegt Barbara. Ik zeg: “Een anonieme minnaar”. Barbara: “Mon
amour”. Ze lacht, ironisch en een beetje teder, haar ogen
verborgen achter haar bril. Je weet niet wat ze denkt.
